Gevolgen demografische transities voor leefbaarheid, arbeidsmarkt en wonen in de regio

De Provinciale Staten spelen een belangrijke rol in de ruimtelijke ordening van provincies. Het is dan ook van belang dat zij kennis hebben van demografische transities en leefbaarheid, arbeidsmarkt en wonen. Vanuit haar kennisdelingsmissie verzorgde KKNN op 22 november jl. een masterclass in de Statenzaal van provincie Groningen.

Tekst Eduard van den Hoff, foto’s Douwe de Boer

Omdat er sinds de laatste verkiezingen in maart dit jaar vele nieuwe leden in de statenbankjes zitten, vormt de masterclass voor velen ook een eerste kennismaking met KKNN. Charlotte Hidding, de nieuwe projectleider van KKNN, geeft een korte presentatie van de doelstellingen van het netwerk: het kenbaar maken van de gevolgen van demografische veranderingen aan professionals via kenniscafés, masterclasses en nieuwsbrieven.

Instroom nieuwe bewoners
Tialda Haartsen, hoogleraar Rurale Geografie bij Ruimtelijke Wetenschappen aan de RUG, begint de masterclass met een quote van minister Hugo de Jonge: ‘Demografie moet het hart zijn van ruimtelijk beleid’. Haartsen kan zich daar helemaal in vinden en geeft een overzicht van de bevolkingsontwikkeling in 2022. Het lijkt alsof de grootschalige krimp voorbij is en dat we ons kunnen richten op zaken met een minder negatieve connotatie. De Nederlandse bevolking groeit door internationale migratie en een toegenomen levensverwachting. Noord-Nederland ziet een flinke instroom van nieuwe inwoners.

Waterbedeffect
Een derde van de instroom bestaat uit terugkeerders die sociale redenen aanvoeren als motivatie. Een andere oorzaak van de instroom is het waterbedeffect: het beperkte woningaanbod in de Randstad noopt mensen te zoeken naar woningen elders. Van deze nieuwkomers is de helft 55+. In hun zoektocht naar rust en ruimte komen zij zich permanent vestigen in het Noorden. Hun leeftijd bepaalt hun behoefte aan voorzieningen. Zo zullen zij zich in hun keuze voor een nieuwe woonplek niet laten leiden door bijvoorbeeld de aan- of afwezigheid van scholen e.d.

Dubbele vergrijzing
‘Toch moeten we ons met bovengeschetste instroom niet rijk rekenen’, waarschuwt Haartsen, ‘want er komt een dubbele vergrijzing aan.’ De groep senioren neemt enorm toe, net als het aandeel 80+ers daarbinnen (piek rond 2040). Bovendien is er een trek van jongeren richting de grote steden. In Denemarken kent men deze ontwikkeling ook en daar zijn allerlei initiatieven ontwikkeld om weggetrokken jongeren blijvend aan hun geboortestreek te binden middels social media, evenementen, enzovoorts, in de hoop dat ze na verloop van tijd weer terugkeren. Wellicht kunnen dergelijke initiatieven ook hier navolging krijgen, stelt Haartsen.

Fitte vutters
Bovenstaande ontwikkelingen hebben uiteraard invloed op de leefbaarheid: het aantal, de aard en de bereikbaarheid van voorzieningen zal veranderen. En hoe zal het gaan met de vele burgerinitiatieven die het Noorden nu nog telt? Die dreigen om te vallen als de ‘fitte Vutters’, zoals Haartsen ze noemt, transformeren in minder actieve 80+ers. De vraag naar zorg zal toenemen, terwijl er door de vergrijzing minder zorgverleners aanwezig zijn. Er zal daarom een zwaarder beroep worden gedaan op mantelzorg, wat weer gevolgen heeft voor de beschikbare beroepsbevolking.

Arbeidsmarkt
Zeker door de vergrijzing zal de krapte op de arbeidsmarkt aanhouden in Groningen. Wil men meer weten over de ontwikkelingen op de Noordelijke arbeidsmarkt, dan beveelt Haartsen de website van ‘Talent in de regio’ aan.

Toekomstbestendige woningen
Gaat het om wonen, dan zal men rekening moeten houden met het aantal inwoners in Noord-Nederland, het verminderen van het aantal leden binnen het gezin (huishoudensverdunning) en het type huishoudens (eenpersoons/meerpersoons). ‘Let er op dat de woningbouw van nu ook over 30 jaar bewoonbaar is voor 80+ers’, geeft Haartsen aan. ‘Bouw toekomstbestendig!’ Ook is het van belang om de doorstroom van bewoners te bevorderen. Veel ouderen die bijvoorbeeld door het overlijden van hun partner een eenpersoonshuishouden vormen, bewonen nu nog vaak grote eengezinswoningen.

Samenwerking
Als tip geeft Haartsen aan dat bestuur en beleid zich moeten richten op het investeren in de regio. ‘Zoek de samenwerking, zowel binnen als buiten de regio,’ luidt haar oproep. ‘Zet in op bereikbaarheid en duurzaamheid, versterk lokale gemeenschappen en zorg dat inwoners betrokken en gehoord worden.’ En provinciale staten moeten weten dat de Randstad het Noorden nodig heeft in het kader van ruimtelijke transities, klimaatverandering, duurzame energie, woningen, landbouwtransitie en circulaire economie.

Goed openbaar vervoer
Haartsen sluit haar masterclass af met een aantal vragen aan het publiek. ‘Wat willen jullie met de regio? Jullie zijn nu aan zet, welke grenzen stellen jullie? We zijn tot nu toe vooral een wingewest geweest. Kunnen we dat voor de toekomst voorkomen?’ Een antwoord krijgt Haartsen niet, omdat een toehoorder aangeeft dat beantwoording zonder politiek te bedrijven, onmogelijk is. Of Knarrenhoven een oplossing zijn voor de bevordering van doorstroom binnen de woningmarkt, wil iemand weten. ‘Dat is mogelijk’, antwoordt Haartsen, ‘maar de meeste ouderen willen in hun vertrouwde sociale omgeving blijven wonen. Je zult daarom maatwerk moeten leveren en kleine buurtvarianten aanbieden.’ Volgens een andere toehoorder sluit de politiek niet aan op de wensen van bewoners. Als voorbeeld noemt hij Blauwe Stad, waar veel terugkerende jongeren zich vestigen als gezin, terwijl de scholen in de buurt toch werden gesloten. Volgens Haartsen kiezen nieuwkomers en terugkeerders hun woonplek op basis van aanwezige voorzieningen. Dus het maakt hen niet uit of er wel of geen scholen zijn. Voor de oorspronkelijke bewoners geldt het slechts in beperkte mate. Wat veel belangrijker is, is goed openbaar vervoer. Met dit statement wordt de masterclass afgesloten.